29 sty Odpowiedzialność Lasów Państwowych za powalone drzewa
W nawiązaniu do treści artykułu z wydania nr 3/2022 Głosu Lasu, chciałbym się dowiedzieć czy PGL LP odpowiada również za powalone drzewa na „zasadzie ryzyka”, bez konieczności wykazywania winy? Czy Nadleśnictwo powinno obawiać się zastosowania odpowiedzialności jak za szkodę wyrządzoną przez ruch przedsiębiorstwa?
Co do zasady odpowiedzialność Nadleśnictwa za powalone drzewo oparta jest na zasadzie winy sformułowanej w art. 415 kodeksu cywilnego, który stanowi, iż kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia. W takiej sytuacji to wyłącznie na poszkodowanym spoczywa ciężar udowodnienia zawinionego działania lub zaniechania, które doprowadziło do powstania szkody.
Czytelnik pyta natomiast o podstawę odpowiedzialności z artykułu 435 kodeksu cywilnego: „Prowadzący na własny rachunek przedsiębiorstwo lub zakład wprawiany w ruch za pomocą sił przyrody (pary, gazu, elektryczności, paliw płynnych itp.) ponosi odpowiedzialność za szkodę na osobie lub mieniu, wyrządzoną komukolwiek przez ruch przedsiębiorstwa lub zakładu, chyba że szkoda nastąpiła wskutek siły wyższej albo wyłącznie z winy poszkodowanego lub osoby trzeciej, za którą nie ponosi odpowiedzialności”.
Pomiędzy wyżej wymienionymi podstawami odpowiedzialności zachodzi diametralna różnica. Podstawą zaostrzonej odpowiedzialności prowadzącego przedsiębiorstwo jest istotne zagrożenie, które stwarza dla otoczenia jego normalne działanie. Skoro dany podmiot prowadzi działalność niebezpieczną dla ludzi i ich mienia (oraz czerpie z niej zyski), powinien liczyć się z odpowiedzialnością za ewentualnie wyrządzone szkody, opartą na surowszych przesłankach. Odpowiedzialność ta, jak słusznie wskazał Czytelnik, nazywana jest odpowiedzialnością na zasadzie ryzyka. Z tą samą zasadą, częściej w codziennym życiu, mamy do czynienia przy wypadkach komunikacyjnych. Nie jest konieczne przecież wykazywanie winy kierującemu, który uszkodził nasz samochód. Wystarczy stwierdzenie że do szkody doszło w związku z ruchem pojazdu. Tożsamo poszkodowany powalonym drzewem musi wykazać, że szkoda powstała w związku z ruchem przedsiębiorstwa.
Zasada ryzyka sprowadza się głównie do odwrócenia obowiązku dowodzenia. Przedsiębiorstwo, aby uchylić się od odpowiedzialności, musi wykazać, że zaszła jedna z tzw. przesłanek egzoneracyjnych, do których zaliczamy klasyczną triadę: siła wyższa, wyłączna wina poszkodowanego, wina osoby trzeciej, za którą przedsiębiorstwo nie ponosi odpowiedzialności. Jeśli przesłanki takie nie zachodzą, odpowiedzialności uniknąć nie sposób, a Nadleśnictwo mogłoby być odpowiedzialne za każdą szkodę wyrządzoną przez powalone drzewo.
Tyle rozważań hipotetycznych, bowiem kluczowe dla odpowiedzi na postawione przez Czytelnika pytanie jest rozstrzygnięcie czy działalność Państwowego Gospodarstwa Leśnego Lasy Państwowe można zakwalifikować jako „przedsiębiorstwo lub zakład wprawiany w ruch za pomocą sił przyrody (pary, gazu, elektryczności, paliw płynnych itp.) prowadzącego tę działalność na własny rachunek”?
W orzecznictwie wskazuje się, że nie istnieje zamknięty katalog przedsiębiorstw (zakładów) wprawianych w ruch za pomocą sił przyrody. Kluczowe jest kryterium: czy główny cel pracy przedsiębiorstwa uzależniony jest od użycia sił przyrody oraz czykorzystanie z tych sił stanowi warunek istnienia przedsiębiorstwa, w tym sensie, że cała jego struktura, system organizacji pracy dostosowane są do sił przyrody, jakimi się ono posługuje i od których jest zależne. Co ważne nie wystarczy, aby przedsiębiorstwo jedynie bezpośrednio wykorzystywało siły przyrody. Jakkolwiek Lasy Państwowe z całą pewnością w swojej działalności wykorzystują siły przyrody, jednak określenie realnej skali wykorzystania tych sił nie pozwala na zakwalifikowanie podejmowanej działalności pod surowsze zasady odpowiedzialności odszkodowawczej. Oceny uwarunkowane będą każdorazowo od konkretnego stanu faktycznego, jednak analiza orzecznictwa wskazuje, że sądy wobec PGL LP nie stosują zasady ryzyka wynikającej z w/w normy prawnej.
Ponadto przy prowadzeniu większości prac Nadleśnictwa posługują się podmiotami zewnętrznymi – Zakładami Usług Leśnych, które w zakresie swej działalności zawodowej trudnią się pracami objętymi zapytaniem Czytelnika. W momencie powierzenia zadań profesjonalnemu podmiotowi, zlecający zwalnia się z odpowiedzialności za szkody powstałe przy wykonywaniu poruczonych czynności.
Z najdalej idącej ostrożności wypada zauważyć, że w zakresie ryzyka działalności gospodarczej jednostki organizacyjne LP, są najczęściej objęte polisą ubezpieczeniową odpowiedzialności cywilnej.
Zachęcamy do zadawania pytań dotyczących problemów prawnych z jakimi spotykają się Państwo w codziennych obowiązkach służbowych.
